Рагон Нарти Æма Уонæн Сæ Фæстагонти-Зæронд Дигори Дин. 

ХУЦАУ

Сæумæраги арви къабæзтæй сурх сæуæхседтæ ка æрбадаруй, уой фæсте ба дуйнемæ хор-зæрин ходгæ-ходгæй ка рарветуй.

Раги изæр арвбæл талингитæ ка æрбауадзуй æма арвæн æ алли къабазæй мæйтæ, æстъалутæ ка ходун кæнуй.

Æмбес бони содзгæ хори сау мегъи буни ка бакæнуй, ирд бон æваст ка æрæнкъард кæнуй, сах хор бурдæн, уарунæй ка раййевуй.

Тæвдæ сæрдæ сатæг фæззæгæй, уазал, гъизт зумæг рæсугъд æма гъар уалдзæгæй ка æййевуй.

Æдзæрæг бæститæ адæмæй ка идзаг кæнуй.

Устур аултæ, муггæгтæ, адæмихæттитæ ка берæ кæнуй.

Æзнæгти кæрæдземæ ка хæстæг кæнуй æма дзиллити федауци надбæл ка аразуй.

Адæймаги, æнæ уогæй, æ мади губуни ка равзурун кæнуй, цард ин ка раттуй, æма æй æндæр цардмæ ка 'ййевуй.

Адæймаги цард ка гъæуай кæнуй, æма ин æй рæстæрдæмæ ка аразуй.

Æгас дуйней цард рæсугъд, цитгин, кадгин, радгин ка кæнуй. 

Дуйней æнæ гъæуагæй, æнæ аййеппæй, æнæ 'фсæрмæй, æнæ тухстæй æнхузæн дарун ка зонуй... 

Еци æнхæст, еци æнæ аййепп тухæ æй сугъдæг Хуцау, - табу ин фæууæд!

Аци æгас дуйнетæ æнæ нецæмæй ка сфæлдиста, уобæл æнда-рæни кади ходæн адæймаг ка æривардта, дуйней сæр, алцæмæй æма

æнккæтемæй хестæр, зундгиндæр, игъосагæдæр, равзарунмæ дæснидæр, банхус кæнунмæ тухгиндæр, разæгъунмæ æма бакæнунмæ растдæр æма æнхæстдæр ка 'й, адæймаги ка искодта, е æй Хуцау, - табу ин фæууæд!

Адæймагæн раст æма хæран ка зонун кæнуй, хуарз æма лæгъуз ка лæдæрун кæнуй.

Арв хортæ, æстъалутæ, мæйтæй ка сфæлуста, зæнхæ ба кæрдæг æма аллихузи дидинæгæй, рæзæй ка стахуй.

Денгизтæ, дæнттæ дони фонсæй ка байдзаг кодта, алли гъæздугдзийнадæ, алли рæсугъддзийнадæ ке къохæй цæуй, е дæ ду, Хуцау, табу дин фæууæд!

Хуцау æй дуйней сæр. Дуйнейæн æ райдайæн æма æ кæрон.

ХУЦАУИ БУНÆТТÆ

Хуцау æхецæн цæрæн бунат исаккаг кодта æгас дуйней рохс.

Дуйней рохси къабæзтæ - тухтæ æнцæ: арв, дунгæ, зæнхæ, дон æма зинг.

Арв Хуцауи хæдзарæ æй, зæнхæ - е 'рæнцайæн, æ тургъæ, е 'взурæн, дунгæ - æ уод, æ рафецауæнтæ, æ хæтæндæнттæ, дон, зинг - æ сугъдæггæнæг, æ цард аразæг. 

Хуцау æ цæрæнбонти исаразта хор, мæйæ æма æстъалутæ æхсæвæ æма бони бæрæггæнæнтæн, хонсар - фонсæн хуæрунмæ, фонс ба - адæймаги царди дзæбæхдзийнадæн.

Зумæг, сæрдæ, уалдзæг æма фæззæг зонун кæнунцæ адæймагæн, Хуцау тухгин ке 'й, уой. 

Адæймаг аци дуйнебæл æй Хуцауæн ковун æма Хуцауи кадгин кæнуни туххæй лæвæрд, хъæбæрдæр ба Хуцауи минеугутæ фæнзуни туххæй. 

Дуйне дæр æма адæймаг дæр фæстехуарзгæнгæ, бонхуæздæрæй, цæуæнтæ.

ХУЦАУИ ХÆДЗАРÆ

Дуйней сæр, зæронд уорсалистæ, æнзтæй, догтæй, фæлтæртæ 'ма рæстæгутæй рагондæр æма хестæр Хуцау, уæлæрвти медæгæ æхецæн исаразта æ сугъзæрийнæ хæдзарæ.

Хуцау æгас дуйнебæл æ къабæзтæ æруагъта æма 'й æ сугъзæрийнæ базури буни бакодта.

Устур Хуцау уæлæрвтæ æ сугъзæрийнæ къелабæл бадуй, сугъзæрийнæ фингæбæл сугъзæрийнæ киунугæ æ рази, æ сугъзæрийнæ лæдзæг æ къохи, уотемæй дуйнейæн фæндæ-тæрхон кæнуй, æ фæндитæ æма тæрхæнттæ ба еци киунуги æ сугъзæрийнæ финсæнæй финсуй.

Æ аллифарс, æ фалæнбулай, Хуцауæн изæдтæ, идаугутæ æма Хуцауи уарзон лимæнтæ æхсæвæй-бонæй зилдæгæй сæ зонгутæбæл бадунцæ æма лæуунцæ, табуйæй ковунцæ Хуцауæн, æма корунцæ адæмæн, æгас дуйнейæн дзæбæхдзийнæдтæ, сæ рæдудтитæбæл ба - хатир.

Етæ еугурæй дæр Хуцауæн æ алли дзурдбæл дæр амменæ зæгъунцæ. 

Хуцау есуй æ уарзонти кувд æма беретæн уони кувдмæ гæсгæ хатир дæр кæнуй. 

Хуцау ести фæндæ ку фæккæнуй, уæд æй изæдтæ, идаугутæ æма Хуцауи лимæнтæ базонунцæ Хуцауæн æхе дзурдтæй, фæндонæй, Хуцауæй ракорунцæ æма æнамонди фидбилизæй фæййервæзун кæнунцæ, бахезунцæ.

Етæ æмвæндæй амменæ кæбæл зæгъонцæ, уой ба Хуцау æ сугъзæрийнæ киунуги ниффинсуй æма ин раййевæн нæбал ес.

Хуцау еци тæрхæнттæ æ сугъзæрийнæ киунуги æ рахес къохæй ку ниффинсуй, изæдтæ, идаугути, уодесæги æма æ иннæ уæхæн лимæнти, еци тæрхæнттæ æнхæст кæнунмæ уæд рарветуй.

Хуцау ци нæ зонуй, ке нæ зонуй, дуйнебæл уæхæн нæййес: сæумон изæдтæ æма изæйрон идаугутæ æ къохи æнцæ, аллирдæмæ сæ æрветуй æма ин етæ аллирдигæй аллихузон уадзгъудтæ хæссунцæ. Дуйнебæл зелунцæ æма, зæнхæбæл ка ци уадзгъуд фегъуста, кенæ ба фæууидта, уони ба Хуцауæн дзорунцæ.

ДУЙНЕ

 

Устур Хуцау æгас дуйне æ нæгæй сфæлдиста: æ зунд, æ фæндæ æма æ дзурдæй.

Æцæг дуйнейæн хецауæн æривардта Барастур, дæлуймонтæн - Фидбилиз, а мæнгæ дуйней - Адæймаг, уонæн се 'нккæтей сæргъи ба лæууй Æхуæдæг, сæ миутæмæ син кæсуй æма син тæрхон кæнуй.

Хуцау фиццагдæр-фиццагдæр исфæлдиста арв æхецæн цæрæндонæн, изæдтæ æма идаугутæ, æма син загъта: «Цæретæ уæл-арв мæ цæрæндони, мæ аллифарс лæууетæ».

Æма иссæй уæларвон сугъдæг дуйне. Сæ хецау ба – Хуцау æхуæдæг.

Уой фæсте ба Хуцау исфæлдиста зæнхæ æ алли гъæздугдзийнæдти хæццæ: донæй, халсарæй, фонсæй; уонæн се 'нккæтей хецау ба искодта адæймаги.

Адæймаги Хуцау искодта сикъитæй, равардта ин зунд хуарз æма лæгъуз æвзарунмæ, бартæ æма фæндон ести минеугутæ кæнунмæ æма 'й æривардта зæнхæбæл æлдарæн, æма ин загъта: цæрæ аци мæнгæ дуйнебæл, бон хæссæ дæ фæллойнæй æма устур дуйнемæ дæхе исцæттæ кæнæ, Хуцауи ма феронх уо.

Адæймаг æрцардæй зæнхæбæл, æ цардиуаг исаразта æма æхе устур дуйнемæ, Хуцауи размæ цæттæ кæнун райдæдта.

Адæймаги бакъахунмæ æма уомæн æ хъаурæ исбæрæг кæнуни туххæй Хуцау исфæлдиста сайæгой дæлуймон.

Сайæгойтæ цæрунцæ дæлзæнхæ æма алли бон дæр алли гъуддагæй дæр къахунцæ адæймаги. Хуцауæй æй идард кæнунцæ, æма 'й сæхе дуйнемæ ласунцæ.

Хуцау æ изæдти арæзтæй адæймаги рæстмæ аразуй, Фидбилиз ба 'й фесинмæ хæссуй, гъема уой туххæй кæддæриддæр изæдтæ адæй-маги сæрбæл дзорунцæ Хуцауи размæ.

Хуцау исмæстгун æй Фидбилизмæ æма 'й дæлзæнхæ бакодта. Фидбилиз уоми дæр æ кæнон нæ уадзуй æма адæймаги исæфтбæл зелуй.

Гъема, уомæ гæсгæ ба, Хуцауи изæдтæ æма Фидбилиз кæддæриддæр тохунцæ.

Фидбилиз алли фонс, алли рæзæ, алли гъуддаги дæр алцæй хузи дæр бацæуй æма адæймаги басайуй.

Адæймаг фæррæдуйуй æма Фидбилизи хай исуй.

Æгас дуйнети фæндæ Хуцаумæ 'й: æнæ Хуцау цæрæн дæр æма мæлæн дæр нæййес.

   

ХУЦАУИ ÆЗНÆГТÆ

Æгас дуйнебæл æнамонддзийнадæ кæмæй цæуй, адæми кæрæдзебæл ка ардауй, ка цæгъдун кæнуй, алли цъумурдзийнадæ æма æнæ зæрдæесгæ гъуддæгтæ кæмæй цæуй, фурхуæрдæ, фурниуæзтæ, зийнадæдзийнадæ, хахур, гъолонцъух, ардаун, æлгъетун, давун, марун ке фæндæй цæуй аци мæнгæ дуйнебæл, етæ æнцæ Фидбилизи къохи æма хуннунцæ Хуцауи æзнæгтæ.

Хуцауи æзнаг кæддæриддæр Фидбилизи фæдбæл цæуй æма æ фæсте дæр фидбилиз итауй.

Хуцау е 'знæгти ралгъиста, гъема етæ алли бон зианæй-зиани къохмæ, рæдудæй-рæдудмæ хезунцæ æма æнæ еу бон цох, æнæ еу игъæлдзæгдзийнадæй гъезæмарæ кæнунцæ.

Хуцауи æзнæгтæн æгас дуйнебæл идзулд бон, цийнæ æма бæрæг фæстаг нæййес.

Уой туххæй, æма етæ еске дзæбæхдзийнадæй, федауцæй содзунцæ æма мæлунцæ, адæмуарзондзийнадæ си райдард æй.

Хуцауи æзнаг еске зианбæл цийнæ кæнуй: е фидбилизи арф бацæуй, ниффедар æй лæгъуздзийнади медæгæ æма ин лæгъузеуæгæй фæппирнæн нæбал ес.

Рæстæбæл цæуæг, хуарзгæнæг уонæн (Хуцауи æзнæгтæн) се 'знаг æй, сайтæнттæ æма дæлуймонтæн, адæмæн алли бон фидбилизбæл ка уодуй, етæ ба сæ лимæнтæ æнцæ.

   

САЙТАН

  

Хуцауæн, адæмæн æма æгас дуйнейæн æзнаг ка 'й, фидбилизбæл ка уодуй.

Дуйней дзиллитæ, муггæгтæ, аултæ, бийнонтæ æскъуддзæггаг ка скæнуй.

Адæмтæ, хæлæрттæ, лимæнтæ кæрæдземæ ка кæнуй æма сæ æзморæй ка цæрун кæнуй.

Ниуазагæ, хуæрагæ, хæтагæ, хахур, фудæвзаг, ардауæг, цъуххæссæг, лæг марунгæнæг, давунгæнæг æма зиангæнæг ка 'й, еци уод æй Сайтан, хузæй сау, къæдзæнгулдзитæ, фæстæмæкъах, сиугин.

Сайтæнттæ цæрунцæ дæлзæнхæ æма хуннунцæ дæлуймонтæ, ес сæмæ силтæ дæр æма нæлтæ дæр. Сайтан æй дуйней ихæлцæ æма фидбилиз, фал уæддæр силæ сайтан налатдæр æй.

Фидбилиз кæми уа, сайтан уоми бадуй. Сайтанæй алли адæймагæн дæр хай ес.

Адæймагæн æ хуарзмæ игъосæг рæстмæ ку зела, уæд æнæ фидбилиз æй.

Хæдзари бийнонтæн се 'нккæтемæн дæр ес сайтани хай.

Бийнонти сайтæнттæн сæ сæр ба æй Бундор.

Æ Бундор рæстмæ кæмæн цæуа, уой гъуддаг адæми æхсæн æнцойнæдæр, кадгин-радгин æй, æ хæдзари бийнонтæ федаунцæ, æнæхилæ æма гъæздуг æнцæ.

Дæ фудголбæл æ Бундор исæрра уа: уæд хæдзарæ æ бунтæй рахъан уй. Хæдзари бийнонтæ кæрæдзей фид бахуæрунцæ æма кæрæдзей гъезæмарæй марунцæ, сæ дзилли 'хсæн ба синдзæ-биндзæй цæрунцæ.

Хæдзари цард Бундормæ гæсгæ 'й.

Сайтæнттæ зелунцæ раст адæми фæсте, сайунцæ сæ сæхердæмæ, адæм сайд кæнунцæ.

Алли адæймагæн дæр ес сайтани хай, еци сайтани хай хæтуй адæймагæн æ фæсте, ардауй æй алли налатеуæгбæл, æ лæгъуздзийнæдтæ ин финсуй æма сæ игъосун кæнуй Хуцауæн.

Сайтани ахæсти ка фæууа, уомæн æ сæр æ барæ нæбал фæууй, алли нез ибæл æфтуйун райдайуй, сæр нæбал фæййахæссуй æ мæнгæ дуйнебæл æма уотемæй батар уй, æ сайтани хай æй бахуæруй.

Уæхæн уогъурсуз æ мæлæти бони бафтуйуй æвдеутæ æма дæлуймонти къохи æма 'й ниффардæг кæнунцæ дæлзæнх æмæ.

ХУЦАУИ УАРЗОНТÆ

Хуцауи рази уæларв ес, Хуцауæн кадгин ка ‘й, уæхæн Хуцауи уарзонтæ. Æгас дуйне еци рæститæбæл æнцайуй æма уони кувдæй ервæзуй.

Етæ лæуунцæ изæдтæ æма идаугути хæццæ æма корунцæ уомæй адæмæн хуарздзийнæдтæ, ковунцæ Хуцауи рази, цæмæй зæнхæбæл адæм сæривулд, æнæнез, идзаг хумæ æма зад игуæрдæн уонцæ.

Ковунцæ, корунцæ етæ, æма син Хуцау сæ кувд ку райсуй, уæдта табугæнгæй сæ зонгутæбæл æрбадунцæ æма Хуцауæн адæми туххæй арфæ кæнунцæ.

Етæ Хуцауæн цитгин æнцæ, гьема син Хуцау сæ кувд, сæ курдæн кæддæриддæр устур аргь кæнуй.

Аци зæнхæбæл адæм ервæзунцæ æма цæрунцæ Хуцауи уарзонти фæрци.

Хуцауи уарзонтæ: Æфсатий, Фонси Фæлвæра, Хуарелдар, Курдалæгон, Гъæдæрæхснæг, Донбеттир, Елиа, Уасгерги, Никкола, Мадæ-Майрæн, Уæларвон Басил, Уас-Тотур, Барастур.

Хуцауи лимæн æма уарзон еци адæмтæ уомæн æнцæ, æма сæ уæлæбæл царди мæгуртæн агъазгæнæг адтæнцæ, сæ къохи ци гъуддаг адтæй, уой рæстмæ хастонцæ, æма сæ уой туххæй Хуцау æхемæ исиста: рæстити Хуцау æхемæ есуй æгас уо

дæй.

   

ИЗÆДТÆ

Æхсæвæй-бонæй Хуцауи размæ ка бадуй, уомæй адæммæ хуарз хабæрттæ ка хæссуй.

Адæми дзæбæхдзийнадæбæл, федауцæбæл ка аразуй, уони хуарз хабæрттæ уæларвон Хуцаумæ ка хæссуй.

Сæумæ æма изæрæй арвбæл, адæми гъæуайгæнæгæй, æртæ зе-лæни ка кæнуй, амменæ гæнгæй, еци сугъдæг уодтæ æнцæ изæдтæ, идаугутæ.

Зæнхæбæл цидæриддæр адæймаг ес, уомæн уæларв ес изæди хай, гъæуайгæнæг Изæд.

Алли адæймаги дæр е 'зæди хай гъæуай кæнуй фидбилизæй, æ хуарздзийнæдтæ ин финсуй æма дзоруй Хуцауæн.

Изæди хай ес æгас бийнонтæн дæр - Сæризæд, æма æгас гъæуæн дæр - Гъæуизæд.

Сæризæд æма Гъæуизæд адæми федауцæбæл зелунцæ, адæми кæрæдзебæл æнгон кæнунцæ.

Гъæуайгæнæг Изæд бæрзæндти бадуй æма адæймаги будуйрон куст алли лæгъуз дунгæ æма къæвдайæй хезуй.

Еци изæд - Будури Изæд, табу ин фæууæд! Нæ хумтæ, нæ игуæрдæнтæ уой иуазæг æнцæ.

Изæдтæн æма идаугутæн табуйæй ковун гъæуй алли сæумæ дæр æма алли изæр дæр.

Сæумæраги æма изæрдалингити етæ зелунцæ дуйнебæл амменæ гæнгæй, уони аммени сахати адæймаги цъухæй цидæр исхауа, уомæн æнæ æрцæуæн нæййес.

Гъема, адæймаг æхе фудæлгъистæй гъæуай кæнæд, æ ковæн рæстæг фулдæр дарæд.

Сæумон изæдтæ æма изæйрон идаугутæн табу фæууæд! Уонæн ковун гъæуй сæумæраги, кенæ ба рагизæр.

Гъей, Хуцауи размæ лæугутæ, Хуцауæй адæммæ æма адæмæй Хуцаумæ хабархæсгутæ, табу уин фæууæд!

 

АСТÆУККÆГТÆ

  

Хуцауи рази, Хуцауæн æ тæрхон ка æнхæст кæнуй, æнæ фæстæмæ исдзоргæй, уæхæн косгутæ лæууй, уонæй сæ еу æй Уодесæг, иннетæ ба Алаурди æма Руни Барæ.

Карз Уодесæг æнæхатирæй адæймаги уод исесуй, адæймагæн Хуцау зæнхæбæл цæрун аккаг ку нæбал фæккæнуй, уæд.

Алаурди æма Руни Барæ ба Хуцауи фæндонæй адæмбæл нез рауадзунцæ, адæм Хуцауи ку феронх кæнунцæ æма ести тæрегъæдтæ ку ракæнунцæ, уæд.

Еци устур незихæттитæй адæм раервæзунцæ, сæ рæдудтитæ ку базонунцæ æма уонæбæл зæрдæй ку фæффæсмон кæнунцæ, уæд.

Алаурди æма Руни Барæ адæмæн сæ нез фæррæуæгдæр кæнунцæ, адæм уони ести дзæбæхæй ку æримисунцæ, уæд.

Хуцауи дзурдæй Руни Барæ алли нези хатт адæмбæл рауадзуй, Алаурди ба - сувæллæнттæбæл, Уодесæг ба сæйгитæбæл зелуй æма сæмæ æхе аллихузи æвдесуй.

Адæм ку фæффæсмон кæнунцæ сæ лæгъуз гъуддæгтæбæл, нивондтæ ку исуадзунцæ, уæд Руни Барæ æма Алаурди Хуцауæй ракорунцæ æма карз Уодесæг æхе сæйгитæй райдард кæнуй.

Сæйгитæ уой ку нæбал уинонцæ, уæд исуолæфунцæ. Хуцауи дзурд æнхæстгæнгутæ - Уодесæг, Алаурди, Руни Барæ адæмти зæрдиуаг Хуцауи хæдзари радзорунцæ, изæдтæ-идаугутæ, Хуцауи уарзонтæ ба Хуцауæй ракорунцæ хатир æма етæ фæййервæзунцæ.

   

НИВОНД

Адæймаг Хуцауи зæрдихудт ку райсуй, адæм Хуцауи ку феронх унцæ æма Хуцау адæймагмæ исаразунмæ ку фæккæсуй, уæд е бафтауй адæймаги ести зинæвзарæнти: хъиамæт, нез, æнæуой зин-дзийнæдтæ.

Руни-Барæ уæд адæмбæл рауадзуй еу ести рун - нези хатт, Алаурди - дзиуарæ, æма адæм никкæлунцæ нези буни.

Карз Уодесæг хæтуй сæйгитæбæл, кæсуй адæммæ æма адæм сæ миутæбæл ку нæ фæффæсмон кæнунцæ, уæд син сæ нези хатт тухгинæй хæссуй, сæ уодтæ син исесуй, æма сæ райсуй се 'носон бунатмæ.

Адæм сæ рæдуд ку базонунцæ, сæ тæрегъæдбæл ку фæффæсмон кæнунцæ æма сæхе сæраппонди, сæ сæри бæсти, сæ фонсæй Хуцауи ном, кенæ ба Хуцауи изæдтæ, идаугути æма Хуцауи размæ лæууæг, Хуцауи уарзонти ном ку иссерунцæ, ку никковунцæ, уæд Хуцау игъосуй еци кувд æма æ адæмæн ниххатир кæнуй.

Гарданти Михали финст. Киристонгъæу, 1893-1924.

Нартæ, стр. 13-22, Дзæуæгигъæу, Гассити Виктори номбæл Рауагъдон-Полиграфион Кустуат, 2005.