ТАЙСАУТИ СОСЛÆНБЕК – ДИГОРИ ЦИРАГЪДАР
Историй гургъахъ фæндæгтæбæл рæстæгæй-рæстæгмæ дзиллити ‘хсæн райгуруй лæг, æ цард адæми алфæн ка ‘снивонд кæнуй æма син сæ развæндаг уинунæн æ зæрдæ цирагъæн ка исасодзуй. Адæймаг берæгъбалтæй идзаг тар гъæди хурфи ку фæццæуй, уæд ин сæумон хори скаст бæлæсти цъонггити бæзгин сифтæрти æхсæнти æ над исрохс кæнгæй, æ зæрди нифс куд бауадзуй, уотæ рохситауæг лæг дæр, адæмæн сæ царди зин уавæртæй фæййервæзунæн цирагъдарæй ниллæугæй, хатгай æвецуг игуæрдæни лæтæрæн гæнгæй, адæми нифс исуй.
Рохситаугутæ се ‘хсæнадон, литературон æма культурон кустæй исунцæ, сæ адæми цардиуагæ хуæздæрæрдæмæ ци гъуддæгтæ раййевуй, уони бундорæвæргутæ æма итаугутæ. Рохситаугутæ æрмæст зонундзийнæдтæ нæ фæппарахат кæнунцæ адæми ‘хсæн, фал ма син сæ зæрдити бауадзунцæ еци зонундзийнæдтæмæ тундзуни уæлмонцтæ.
Дигори адæм дæр æнæхай нæ фæцæнцæ рохситаугутæй. Фиццаг рохситаугути рæнгъæмæ æнгъезуй, æнæмæнгæ, бахæссун Шегрен Андреййи, зундгонд уруссаг æвзагæртасæг, историк, этнограф æма бæлццон. 1844-аг анзи, дигорон æма ирон æвзæгутæ исахур кæнгæй, уруссаг æма немуцаг æвзæгутæбæл рауагъта «Æссон грамматикæ æссон-уæрæсейаг æма уæрæсейаг-æссон цубур дзурдуати хæццæ» [«Осетинская грамматика с кратким словарем осетино-российским и российско-осетинским»]. Шегрен æрмæст дигорон æма ирон æвзæгути грамматикæ нæ равзурста, фал ма исаразта алфавит. Еци алфавити фæрци уой фæсте фæззиндтæй националон интеллегенци, кæцитæ пайда кæнун райдæдтонцæ Шегрени алфавитæй. Уотæ, дигорон æма ирон литератури бундорæвæргутæ (Къубалти Александр – 1897 анзи, Гурджибети Блашка – 1898 анзи, Хетæгкати Къоста – 1899 анзи) сæ киунугутæ рауагътонцæ аци алфавитæй пайда кæнгæй.
Фиццаг рохситаугутæмæ бахæссæн ес Миллер Всеволоди дæр, зундгонд уруссаг ахургонд, академик, æвзагæртасæг, фольклорист, этнограф æма археолог. Абони Вс. Миллер зундгонд æй куд «Æссон этюдтæ» [«Осетинские этюды»] æма «Æссон-уруссаг-немуцаг дзурдуат» [«Осетинско-русско-немецкий словарь»] киунугути автор. Фал еци æрмæгутæ æмбурд кæнунбæл ци рæстæг куста, еци рæстæг æ фалдзос æрæмбурд кодта дигорон æма ирон адæми æхсæн раззагдæр интеллегенций минæвæрттæ, кæцитæ иссæнцæ националон культурæ ахедундзийнади разæнгардгæнгутæ (Гарданти М., Хъайтмæзти А., Хъанухъуати А., Кокити С. æма æнд.). Уой уæлæнхас ба ма Вс. Миллер лæмбунæг бакуста Шегрени алфавитбæл æма ‘й фæххæстæгдæр кодта дигорон æма ирон адæмон æвзæгутæмæ. XX-аг æности райдайæни дигорон æма ирон финсгутæ райдæдтонцæ пайда кæнун Миллери реформæгонд алфавитæй.
Дигори рохситаугутæй еу æй Гурджибети Блашка дæр. Е æрмæст фиццаг дигорон поэт æма драматург нæ адтæй, фал ма е ‘хсæнадон кустæй националон æвзагбæл ахур кæнунмæ разæнгард кодта фæсевæд, ахур сæ кодта. Æвзурста дигоронау театралон пьесситæ дæр æвæрун æ райгурæн гъæуи – Мусгъæу [станица Новоосетинская]. Фал, ке зæгъун æй гъæуй, Мусгъæу иннæ дигорон гъæутæй изол адтæй, æма еци рæстæгути, ахургонд адæн æстæн уогæй, Блашкай рохситауæн куст зинтæй парахатгонд цудæй адæми æхсæн.
Тайсаути Сослæнбек дæр адтæй еци зингзæрдæ нæртон лæгтæй. А дуйнебæл ци минкъий рацардæй, еци усми æндæргъци цирагъдарæй ниллæудтæй æ адæмæн.
Тайсаути Беслæни фурт Сослæнбек райгурдæй кæсгон гъæу Азнаурти (нури Анзорети, æрæги уæнгæ – Зæронд Лескен) 1885 (еуæй-еу бæрæггæнæнтæмæ гæсгæ ба 1886) анзи. Æ фидæ, Беслæн, мæгур зæнхкосæг, кустагор Азнауртæмæ рафтудæй Дигоргомæй, Лезгори гъæуæй. Æ мадæ ба адтæй балхъайраг. Сослæнбеккæн æ фидæ ку рамардæй, уæд æ мадæ дуккаг хатт æрцудæй Гуæздæртæмæ. Сослæнбек ба æ хестæр æнсувæр Бесой хæццæ гъомбæл кодта Амотæмæ, æ мади мадæ Шилæмæ.
Азнаурти еци рæстæги адтæй пусулмон скъола, медресе. Сувæллæнтти уордæмæ уайгæй ку фæууинидæ Сослæнбек, уæд сæмæ бæргæ хицæ кодта, фал ин медресей дуæрттæ æхгæд адтæнцæ: æ бон ахурбæл бафедун нæ адтæй. Æма уæд Сослæнбек æхуæдæг райдæдта кæсун ахур кæнун. Араббагау ка зудта, уони фæрсгæ-фæрсгæй базудта Хъурани кæсун, фал си ци финст адтæй, уой ба ин неке бон адтæй балæдæрун кæнун. Гъæуи моллотæ дæр кæсун зудтонцæ, фал араббагау ба нæ лæдæрдтæнцæ. Зæрдæргъæвд æма цæмæдес биццеуи бафеппайдта æ гъæуккаг Осмæнти Духъо. Уæди рæстæги Духъо адтæй ахургонд. Зудта цалдæр æвзаги. Кæд дини косæг нæ адтæй, уæддæр хуарз зудта араббагау. Е райдæдта ахур кæнун Сослæнбекки. Духъой фæрци Сослæнбек тагъд рæстæги араббагау исахур кодта.
Гъæуи моллоти зæрдæмæ нæ цудæй Сослæнбекки айнæтдзийнадæ ахурбæл æма ‘й архайдтонцæ динмæ хæстæг нæ уадзун. Æ цæстæмæ ин бадариуонцæ, хуæдахур ке æй, уой, æма ин уомæ гæсгæ ба дини куст кæнæн ке нæййес.
Фал Сослæнбекки молло исун нæ фæндадтæй. Фæндадтæй æй адæмæн Хъурани гъуддæгтæ дзорун. Уотæ æнгъалдта, æма Хъурани ци финст ес, уой ку лæдæронцæ адæм, уæд сæ царди уагæ дæр фæххуæздæр уодзæнæй.
Уæхæн хатдзæгмæ æригон лæхъуæн хумæтæги не ‘рцудæй. Ахурадæ Сослæнбеккæн байгон æй Хъуран базонгæй æма араббаг æвзаг райдайгæй лæдæрун. Уомæ гæсгæ ба Сослæнбек æновудæй райдæдта пусулмон дини гъуддæгтæ тæлмац кæнун. Фал еци гъуддаг дæр моллоти зæрдæмæ нæ фæццудæй. Куд минкъийдæр лæдæрдтайуонцæ адæм Хъурани финститæ, уотæ моллотæн пайдадæр адтæй, æма син æригон тæлмацгæнæг сæ пайда сæ нихтæй иста. Уомæ гæсгæ зелун райдæдтонцæ Тайсауи-фуртæн ести мадзал иссерун æма ‘й гъæуæй райеуварс кæнун. Тагъд рæстæги син уæхæн рæуонæ дæр фæззиндтæй. Сæ гъæуи кедæр тукан никъкъагъдæй, æма ‘й моллотæ Сослæнбекки фуд фæккодтонцæ. Æвудæй ин тæрхонгонд æрцудæй æма ‘й 1909 анзи Сибирмæ рарвистонцæ.
Сибир Сослæнбеккæн иссæй æ дуккаг скъола. Ами исахур кодта уруссаг æвзаг. Æ хæццæ бадтæй берæ революционертæ. Етæ ин æ зонундзийнæдтæ дзæвгарæ рауæрæх кодтонцæ. Берæ гъуддæгтæмæ æндæр цæстæнгасæй кæсун райдæдта, никки ба ма берæ гъуддæгтæ базудта. Фал еци æнзти Сослæнбек революционер кæд не ‘ссæй, уæддæр, æ райгурæн бæстæмæ ку иссæуа, уæд ци архайдзæнæй, уой, æнæмæнгæ, зудта.
Æ райгурæн гъæу Азнауртæмæ ку исæздахтæй 1912 анзи, уæд æй фæндадтæй медресей ахургæнæгæй ниллæуун æма æгас сувæллæнтти дæр ахур кæнун. Уой туххæй æ хæццæ исласта, æхуæдæг ке бацæттæ кодта æма æхе харзæй ке рауагъта, уæхæн киунугутæ.
Сослæнбек дигорон æма уруссаг æвзæгтæй æндæр ма хуарз зудта ирон, балхъайраг æма кæсгон æвзæгтæ. Е 1912 анзи исаразта 4 учебникки дигорон, тæгиатаг (ирон), кæсгон æма хъæрæсейаг æвзæгтæбæл. Дигорон æма ирон нимадта хецæн æвзæгтæбæл. Цуппар киунуги дæр æхе харзæй рауагъта Темирхан-Шурай (нури Буйнакск, Дагестайнаг горæт).
Киунугутæ финст æнцæ араббаг графикæбæл. Алли ‘взагæн дæр араббаг графики бундорбæл Сослæнбек исаразта хецæн алфавиттæ. Уруссаг æвзаг хуарз зонгæй, араббаг графикæ ке равзурста, е, ке зæгъун æй гъæуй, адтайдæ, æ фиццаг «ахургæнæг» Хъуран ке адтæй, уой тæвагæ. Уæдта, Сослæнбек куд гъуди кодта, уомæ гæсгæ пусулмон адæми уæддæр Хъуран ахур кæнун гъæуй, æма араббаг алфавит ку зононцæ, уæд син еци гъуддагæй æнцондæр уодзæнæй. Æнæмæнгæ, пусулмон дин æ зæрди ку н’ адтайдæ æма Хуцаубæл зæрдиагæй ку не ‘ууæндтайдæ, уæд, ка ’й зонуй, араббаг графикæ нæ равзурстайдæ.
Фал еци гъуддаг гъæуи моллоти зæрдæмæ æгириддæр нæ фæццудæй. Уонæмæ гæсгæ, араббаг æвзагбæл æрмæст дини киунугутæ финсæн ес. Тайсауи-фурт ци гъуддаг бакодта, уой ба банимадтонцæ гиаурдзийнадæбæл. Уомæ гæсгæ ба ‘й медресемæ хæстæгдæр нæ бауагътонцæ.
Еци рæстæг Лескени гъæуи байгон æй скъола. Еу рæстæг си Сослæнбек дæр ахургæнæгæй ракуста. Азнауртæй Лескенмæ идард адтæй фестæгæй цæунмæ. Æма сфæндæ кодта Азнаурти æхе харзæй скъола байгон кæнун. Æ гъæуккæгтæй дæр имæ беретæ фæккастæнцæ æма Азнауртæ ‘ма 2-аг Лескени астæу донгæрон гъæдæрмæгæй исаразтонцæ хæдзарæ. Фæйнæгутæй си даргъ стъолтæ искодтонцæ пъарти бæсти. Уоми Сослæнбек райдæдта сувæллæнтти ахур кæнун æхе арæзт киунугутæбæл: дигорæнтти – дигоронау, кæсгæнтти – кæсгонау, балхъайрæгти – балхъайрагау, ирæнтти – иронау. Ахур сæ кодта æрмæст кæсун æма финсунбæл нæ, фал ма æрдзæ ‘ма дуйней зонундзийнæдтæбæл, устур бунати ивæрд имæ адтæй гъомбæладон куст дæр. Еци æнзти æ педагогон ацъагъуæ ирдæй рабæрæг æй. Хуæдахур уогæй, Сослæнбек æ кусти пайда кодта уæди рæстæги разагъддæр педагогон ахургæндти фæткитæбæл.
Тагъд рæстæги е скъола байдзаг æй сувæллæнттæй. Цудæнцæ имæ Азнауртæй, 2-аг Лескенæй, Хъабантæй (нури Ерохъи еу синх донуордæг).
Не ‘ронх кодта æ зонундзийнæдтæ фæууæрæх кæнунбæл дæр. Уой туххæй арæх рандæ уидæ Владикавказмæ. Еци рæстæги Владикавкази берæ революционертæ адтæй. Сослæнбек дæр си берети хæццæ базонгæй. Æ идарддæри цард æма кусти медæгæ еци фембæлдтитæ арф фæд ниууагътонцæ Сослæнбеккæн æ зунди рахастбæл.
Горæтæй ку ‘риздæхидæ, уæд Сослæнбек никки хъазауатæйдæр бавналидæ скъолай кустмæ, уомæн æма æнæдузæрдуг адтæй: ахурдзийнадæ адæни зунд раййевдзæнæй, сæ цæститæ син байгон кæндзæнæй æма сæ цард фæххуæздæр уодзæнæй.
Сослæнбек, ахургæнæги куст кæнгæй, не ‘ронх кодта тæлмац кæнуни куст дæр. Араббаг æвзагæй дини киунугутæ тæлмац кодта дигоронау, иронау, кæсгонау, балхъайрагау. Куд æ ахургæнæги куст, уотæ æ тæлмацгæнуни куст дæр моллоти зæрдæмæ нæ цудæй æма ин æ нихмæ адæми авинстонцæ. Никки ба ма сæ масти æфтудта, берæ сувæллæнттæ медресей бæсти Сослæнбекки скъоламæ ке цудæнцæ, еци гъуддаг дæр. Æ нихмæ ин ардудтонцæ Нальчикки округи ахуради инспекций дæр. Фал, æ кусти гъæдæмæ къох бакæнæн ке нæ уидæ, уомæ гæсгæ инспекторти бон дæр неци адтæй. Уой уæлæнхас ба ма, скъолай косгутæн миздæ федун ке нæ гъудæй, е дæр хуæрзæрдæмæ фæббедтæй.
Сослæнбек, мулкгин нæ уогæй, æнæ циййес, зæнхи гæппæл имæ нæ уогæй, куд фæразта æнæ миздæй уæхæн устур уаргъ хæссун, е устур дессаг æй.
Гъе, уæхæн уавæрти Сослæнбек æртæ гъæуей сувæллæнттæ фæййахур кодта 3 анзи. Фал, 1916 анз, уалдзæги сах уарунти фæсте Лескени дон райвулдæй æма Сослæнбекки арæзт скъола фæлласта. И скъола нæуæгæй райаразун Сослæнбекки бон нæбал бацæй.
Фал Тайсауи-фурт æ къохтæ не ‘руагъта. 1916-аг анзи Лескени гъæуи байгон æй скъола æма Сослæнбек уоми райдæдта ахургæнæгæй косун. Дигорон æвзаг ахур кодтонцæ æ рауагъд учебниктæбæл.
Уæдмæ еци рæстæг революцион куст иситинг æй. Сослæнбекки дæр царди нæуæг уолæнтæ раскъафтонцæ æма революци ку ралæудтæй, уæд Лескени коми нæуæг цард аразгути æмрæнгъæ уорсгвардионти нихмæ тох кæнун райдæдта.
Уорсгвардионтæ Цæгат Кавказ ку байахæстонцæ, уæд Лескени партизанти къуари хæццæ сæ нихмæ тох кодта Иристони, Кæсæги, Стъараполи. Уорсгвардионтæ сæ къуари нихмæ рарвистонцæ устур æфсад. Лескени гъæдтæй еу рауæн уорсгвардионти æфсад æртумугъ æй Лескени партизанти къуарбæл. Карз тох райеудагъ æй. Еу 6 сахаттей фæсте партизанти хъаурæ сæттун райдæдта. Еци тохи партизантæй беретæ фæммардæнцæ, ка си райервазтæй, етæ ба сæхе хонхæрдæмæ райстонцæ.
Сослæнбек æхе баримахста Лескени, Тайсаути Хъасболати хæдзари, фал тæссаг ке адтæй (Тайсаути дæр æд бийнонтæ фесафтайуонцæ уорсгвардионтæ), уомæ гæсгæ Сослæнбек дæр исфæндæ кодта Дигоргоммæ фæлледзун. Тайсаути Минций, Мæхæмæт, æма Мухай хæццæ ‘й Лескени Кæсæнæй фæууæлбилæ кодтонцæ, æма Сослæнбек æхе хонхæрдæмæ райста. Лезгори æхе байуазæг кодта Тайсаути Гега æма Гасаймæ. Гъæуи медæгæ æхе дæр не ‘вдиста, уомæн æма цъуххæсгутæ берæ адтæй. Сослæнбекки ка зудта, етæ куд дзурдтонцæ, уомæ гæсгæ е хуæрзконд лæхъуæн адтæй, æма ци дарæс дардта, етæ ибæл федаугæ дæр хуарз кодтонцæ, уæдта рæсугъд хъæппæлтæ дæр, дан, берæ уарзта. Хуарз кæрцæ ибæл адтæй, æма ин æ кæрцæ Тайсаутæй кадæр скодта, уотемæй гъæунгæмæ рацудæй. И кæрцæмæ гæсгæ цъуххæсгутæ базудтонцæ, Сослæнбек гъæуи ке æй. Тагъд рæстæги уорсгвардионти æфсæддон къуар Лезгори балæудтæй æма деголæ кæнун райдæдтонцæ. Гъæуи ниййахæстонцæ керменонти къуари, сæ хæццæ зундгонд революционер Кочкионти Тазе дæр. Сослæнбекки ку нæ ирдтонцæ, уæд лезгойрæгтæмæ бартхъерæн кодтонцæ: Сослæнбекки ку нæ раттонцæ, уæд гъæубæл, зæгъгæ, бандзардзинан. Сослæнбек уой ку фегъуста, уæд сæмæ æхе къахæй æрбацудæй, цæмæй уой туххæй Тайсаутæй маке бафхуæронцæ.
Сослæнбекки Кочкионти Тазе æма иннæ партизанти хæццæ ракодтонцæ æма син коми думæги, Æхсинтти хеди рази ауиндзæн исаразтонцæ. Сослæнбекки ауиндзæни размæ ку бакодтонцæ, уæд имæ уорсгвардион дæлболкъон бацудæй. Е адтæй Сослæнбеккæн æ гъæуккаг æлдар, Анзорети Мудар. Æлдар ин, уайдзæфти фæсте, уотæ бакодта: «Цийфæнди адтæй, уæддæр гъæуккæгтæ ан, æма дæ фæстаг фæндон зæгъæ, кæд дæмæ ести курдиадæ ес, уæд дин æй исæнхæст кæндзæнæн». Сослæнбек райамудта æ уаргъмæ, æма ин уотæ: «Кæд уотæ, уæд уæртæ еци голлаги киунугутæ ес æма сæ ме ‘нсувæр Бесойæн раттæ. Сувæллæнтти багъæудзæнæнцæ ахур кæнунмæ.»
Сослæнбек мæлæти къахбæл лæугæй дæр æхе сагъæс нæ кодта, фал ахур кæнун ци сувæллæнтти гъæудзæнæй, уони туххæй гъуди кодта.
Кочкионти Тазе æма Сослæнбекки ку ниййауигътонцæ, уæд Сослæнбекки бæттæн æртудта. Уæхæн уавæри дуккаг хатт некæд некæми бал неке ауигътонцæ, фал Сослæнбеккæн дуккаг хатт æ хъурбæл бæттæн багæлстонцæ.
Уотемæй, 1919 анзи зуймон бони Дигори цирагъдари зингзæрдæ бахустæй.
Тагъд рæстæги фæсте цардиуагæ дæр æййивд æрцудæй æма Дигори алли гъæуи дæр фæззиндтæй паддзахадон скъолатæ. Арæзт æрцудæй еумæйаг алфавит дæр, уæдта еумæйаг ахуради домæнтæ дæр. Уомæ гæсгæ араббаг алфавити бундорбæл арæзт учебниктæ еуварс райзадæнцæ.
Тайсаути Сослæнбекки куститæй абони уæнгæ берæ нæбал æрхъæрттæй: сæ фулдæр син уорсгвардионтæ басугътонцæ. Фал ма си уæддæр абони уæнгæ цалдæр кусти æрхъæрттæй. Ке зæгъун æй гъæуй, абони цæстæнгасæй и куститæ кæд ахсгиаг нæбал æнцæ, уæддæр син устур аргъ кæнун гъæуй. Еуæй, етæ æнцæ дигорон æвзаги ирæзти циртдзæвæн. Иннемæй, Сослæнбекæй раздæр ахургæнæн киунугæ Дигорæмæ дæр æма Ирæмæ дæр некæд адтæй маддæлон æвзагбæл, уомæ гæсгæ ба и киунугутæ æнцæ национ æвзагбæл ахуради фæззинди æвдесæн. Æртиккагæй ба, адæмæн цирагъдарæй ниллæуунæн æ цард ка исуæлдай кодта, уомæн æ киунуги рауагъдæ циртдзæвæн ниссадзæгау æй, æма абони æ киунугæ дуйне нæуæгæй ке фæууидта, е уой нисан æй, æма Сослæнбеккæн æ хъиамæттæ адæми зæрди цæрунцæ.
Киунугæ «Табу Хуцауæн» еске уадзимис, кенæ Хъуранæй тæлмацгонд нæ ‘й, фал Тайсаути Сослæнбеккæн æхе куст æй. Аци æрмæг исхонæн ес наукон куст дæр, кенæ пусулмон дини туххæй лæдæрун гæнæн, тæфсертæ. Сослæнбек пайда кæнуй куд Хъуранæй, уотæ суннитæй дæр æма хадистæй дæр. Æрмæгæй бæрæг æй, Сослæнбек Хъуран æрмæст хуарз ке нæ зудта, фал ма ‘й лæдæргæ дæр хуарз ке кодта. Æ тæфсертæ ин æвзаргæй зæгъæн ес, æма еунæг рауæн дæр Сослæнбекки æртасæн куст гурусхаг нæй, автор æхуæдæг хъæбæр ке æуундтæй Хуцаубæл дæр æма Хъуранбæл дæр, уæдта хуæздæр цард ке ралæудзæнæй, уоци гъуддæгтæбæл.
Сослæнбек лæмбунæгæй æвзаруй намази æгъдæуттæ. Куд лæмбунæгæй дæттуй намази фæткитæ, уомæ гæсгæ æнгъезуй уæхæн хатдзæг скæнæн, æма Сослæнбек е ‘цæгæй архайдта, цæмæй адæм раст намаз кæнонцæ. Æма е æдæуагæ ‘й, æ зæрдихатт ин зонгæй. Аци киунугæ дæр ма нин никкидæр æвдесуй, куд хъæбæр фæндадтæй Сослæнбекки адæми амондгундæрæй фæууинун.
Берети цæмæдеси бафтаудзæнæй киунуги паддзахи туххæй ци рауæн дзоруй, е. Фал нин е æй, куд æ зундирахасти хуаллаг, уотæ æ рæстæги тæвагæ дæр.
Сослæнбек, æнæмæнгæ, лæдæрдтæй, æнæ паддзахадæй адæймагæн никки зиндæр уодзæнæнцæ æ уавæртæ. Уомæ гæсгæ ба паддзахади сæргъи ка лæууй, уонæмæ коммæ гæсæг ку нæ уа, уæд и паддзахадæ дæр ихæлгæ кæнуй. Фал, паддзахи фарс дзоргæй, Сослæнбек, е ‘дарддæри цард куд бавдиста, уомæ гæсгæ æ нихмæ дæр рацудæй. Æма киунугæ кæсæги еци гъуддаг, æвæдзи, фæййих кæндзæнæй. Фал зæрдæбæл дарун гъæуй уой, æма Сослæнбек ци рæстæг цардæй, уæдта ци уавæрти гъомбæл кодта æма ци уавæрти ирæзтæй æ зундирахаст, еци гъуддаг.
Сослæнбек æхуæдæг кæд цæрунгъонæй, адæми федæнбæл тухсгæй, рандæ ‘й æносон дуйнемæ, уæддæр æ рохситауæги куст талатæ рауагъта адæми зæрдити æма æ цард фæлтæртæн байзайдæй æмбесæггаг.
ТАХЪАЗТИ Федар,
филологон наукити доктор
Хузӕбӕл наукити доктор Тахъазти Федар
